Kupujë monitor (1/95, str. 45) To juû kolejny artykuî opisujâcy zagadnienia zwiâzane z monitorami, jednak tym razem postaram sië nie pominâê ûadnej kwestii. Zanim przejdë do gîównego tematum, kilka ogólnych uwag dotyczâcych wspóîpracy monitorów z naszymi przyjacióîkami. Zakîadam, ûe wîaônie Ty Drogi Czytelniku chcesz wymieniê swój dotychczasowy monitor lub telewizor na coô nowszego. Podstawiwym pytaniem jest oczywiôcie cel zakupu oraz Twoja obecna konfiguracja. 1) Gry, gry i... czasem programy a) Moûe telewizor? Jeôli uûywasz komputera wyîâcznie do gier (jeôli tak, to czemu czytasz Amigowca?), polecam kupno monitorów najtaïszych. Dobrym rozwiâzaniem moûe byê teû zakup duûego i dobrego telewizora - koniecznie kolorowy i ze zîâczem Euro. Uûywajâc odpowiedniego kabla (Euro-Amiga) otrzymasz na nim zupeînie niezîy obraz, a "dodatkiem" bëdzie telewizor. Rozwiâzanie to ma szczególne zalety, jeôli gramy niezbyt czësto i w pewnej odlegîoôci od telewizora. Z drugiej strony moûe sië zdarzyê, ûe jest to kolejny telewizor w Twoim ciasnym mieszkaniu M-0.5, w takim wypadku kupno telewizora 24'' wydaje sië niezbyt opîacalne. Telewizorek 14'' ma sens tylko gdy jest: taïszy od monitora amigowskiego 14'', posiada zîâcze Euro, bëdzie wykorzystywany teû jako TV. b) Monitor typowy Najczëôciej wykorzystujemy monitory A1084/1081 i pochodne. Ich odpowiedniki produkuje równieû wiëkszoôê duûych firm elektronicznych np Philips 1883 czy róûne modele Samsunga. Ich budowa i moûliwoôci sâ podobne do typowych telewizorów. Brakuje jednak w nich oczywiôcie elektroniki odpowiedzialnej za "wyîapywanie" obrazu z anteny. Kineskop jest podobny, nie zmienia sië równieû sposób wyôwietlania. Po co wiëc kupowaê okrojony TV? Po pierwsze jest on czësto taïszy, po drugie zaletâ jest jakoôê obrazu. Ukîady odpowiedzialne za tworzenie obrazu sâ w nim bowiem znacznie rozbudowane, a sam kineskop nie daje znieksztaîceï. Przejawia sië to miëdzy innymi lepszym kontrastem i ostroôciâ. Monitor ten jest niemal idealny dla graczy, a jakoôê obrazu jest w wiëkszoôci wypadków wystarczajâca dla typowych uûytkowników. Podstawowâ wadâ takiego monitora jest duûa "ziarnistoôê" obrazu, oraz jego drganie w wiëkszych pionowych rozdzielczoôciach (o tym póúniej). Dla grafików oraz osób wykorzystujâcych komputer w celach póîprofesjonalnych i profesjonalnych polecam raczej monitory lepszej klasy, pozwalajâce na pokazanie wyûszej rozdzielczoôci bez uciâûliwych drgaï. Kiedy kupujemy taki monitor? Gdy: nie potrzebujemy dodatkowego telewizora, czësto korzystamy z komputera, zaleûy nam na peînej regulacji parametrów wyôwietlania, monitor posiada gîoôniki. 2) Programy i ... czasem gry. c) Monitor specjalny A2024 Jest to doôê specyficzny czarno-biaîy monitor. Budowano go z myôlâ o uûytkownikach obracajâcych sië w krëgu programów profesjonalnych, w tym DTP i CAD. Oprócz bardzo dobrej jakoôci obrazu i wysokiego kontrastu, monitor ten posiada specjalny tryb wyôwietlania, w którym przy rozdzielczoôci 1024x1224 obraz nie drga i jest nadal bardzo ostry. Wszystkie rozdzielczoôci standardowe sâ wyôwietlane w odpowiednich odcieniach szaroôci, a obraz najwyûszej rozdzielczoôci tylko w czterech odcieniach. Bardzo waûnâ zaletâ tego monitora jest jego cena. "Sztuki" uûywane moûna dostaê znacznie poniûej ceny monitorów VGA Mono, które nie majâ aû tak dobrych parametrów i spraiajâ kîopoty przy graniu. d) Monitor VGA/SVGA Monitory te pracujâ tylko w rozdzielczoôciach dostëpnych na komputerach A500+/2000D, do A4000. Uûycie wiëkszej iloôci kolorów wymaga niestety koôci AGA. Dlaczego tak sië dzieje i dlaczego monitory te sâ lepsze? Pracujâ one z podwojonâ prëdkoôciâ wyôwietlania obrazu, stâd wymagane sâ szybsze i nowsze ukîady graficzne. Równoczeônie szybsze wyôwietlanie obrazu redukuje iloôê kolorów, dzieje sië tak przy ukîadach ECS (A500+, A2000D). Z drugiej strony obraz czëôciej rysowany nie drga i obrazy w rozdzielczoôci aû do 800x600 (na koôciach AGA) sâ bardzo stabilne. O wyborze odpowiedniego monitora w dalszej czëôci artykuîu. Kupno tego monitora ma sens raczej tylko dla ukîadów AGA lub karty graficznej. e) Monitor MultiScan Jadynâ wadâ monitorów VGA jest moûliwoôê pracy jedynie w trybach Productivity oraz nowych tworzonych przez AGA. Stâd oprogramowanie (gîównie gry) narzucajâce uûycie standardowych trybów wyôwietlania nie moûe byê wykorzystane na takim monitorku. Monitory MultiScan, czy MultiSync (synonimy) automatycznie dostosowujâ sië do sposobu tworzenia obrazu (czëstotliwoôci odchylania), czyli potrafiâ wyôwietliê zarówno standardowe, jak i rozszerzone tryby wyôwietlania. Oczywiôcie monitory takie sâ znacznie droûsze od "zwykîych" SVGA. Istnieje równieû nieco taïsza rodzina monitorów uproszczonych typu DoubleScan, które przystosowujâ sië tylko w ograniczonym zakresie do parametrów obrazu. Nie pozwalajâ one na uûycie trybu Euro 36 (rzadko uûywany), oraz dosyê atrakcyjnego Super72. Niektóer monitory MultiScan posiadajâ nieco mniejsze maksymalne rozdzielczoôci obrazu. Tak jest równieû w przypadku popularnego MicroVitec'a. Moûe to sprawiaê kîopoty tylko w wypadku stosowania karty graficznej lub sprzëtowego Flicker-Fixera, gdyû nawet ukîady AGA generujâ rozdzielczoôci zbyt niskie, aby miaîo to jakiekolwiek znaczenie. f) Monitory dla kart graficznych Do Amigi stworzono kilkadziesiât bardzo dobrej jakoôci kart graficznych, rozdzielczoôci w peîni 24 bitowe sâ standardem. Czëôê kart graficznych moûna stosowaê z dowolnym monitorem (nie znam przypadku specjalnego traktowania A2024), niektóre zaô wymagajâ uûycia monitorów SVGA/VGA. W praktyce moûliwoôci tych kart mogâ byê wykorzystane jedynie z monitorem typu SVGA lub dobrego MultiScan. W przypadku najnowszych kart graficznych nawet monitor SVGA NI jest czësto niewystarczajâcy (wymagane rozdzielczoôci na poziomie 1600x1200) Posiadany komputer. Kiedy juû wiesz jakie moûesz wybraê monitory oraz znasz swoje potrzeby pozostaje sprawa wymiany lub komputera, lub jego moûliwoôci graficznych. Peîne zestawienie moûliwoôci ukîadów OCS, ECS i AGA znajdziesz w numerze 12/93 (z drugim Ôw. Mikoîajem na okîadce). Do wiëkszoôci Amig moûna podîâczyê róûne monitory, do AGAty moûna podîâczyê wszystkie moûliwe. Ukîady OCS i ECS Tutaj zimny prysznic dla posiadaczy starszych modeli Amigi 1000 - Wy niestety jesteôcie skazani na monitor standardowy, czyli cierpiâcy na drgawkë w wysokich rozdzielczoôciach, gdyû koôci Amigi 1000 sâ niekompatybilne elektronicznie chociaûby z systemem ECS. Jedynym ratunkiem moûe byê wymiana pîyty gîównej na np. zakupionâ pîytkë Amigi 500 (serwis). Do Amigi 1000 nie moûna równieû podîâczyê monitorów Minterm czyli np. A2024. W lepszej pozycji sâ posiadacze Amig 500, gdyû mogâ swoje koôci wymieniê na system ECS przez zwyczajne wîoûenie nowych ukîadów Denise i Agnus. Zresztâ niektóre A500 np. wersja 6A posiadajâ firmowo wmontowany ukîad Agnus typu ECS, i tu wystarczy wymiana brakujâcego ukîadu Denise. Co nam da system ECS? Szybszâ pracë nowych ukîadów, moûliwoôê posiadania 2MB Chip RAMu, unowoczeôniony blitter i gîówny punkt programu - tryb graficzny productivity. Umoûliwia on stosowanie rozdzielczoôci 640x480 (plus niewielki Overscan) bez drgania obrazu. Trzeba jednak posiadaê monitor VGA lub Multisync. Jest wreszcie inny parametr naszego sprzëtu - system operacyjny. Goîy 1.3 z A500 nie potrafi obsîuûyê zarówno trybu Productivity jak i A2024. Istniej wprawdzie specjalna dyskowa wersja ROMu 1.3 (V35) posiadajâca sterownik A2024, jednak zdecydowanie polecam kupno przynajmniej systemu 2.1 lub lepiej 3.0/3.1. System 1.3 jest w tej chwili reliktem i powaûna praca z wykorzystaniem peînych moûliwoôci naszego komputera nie jest na nim po prostu moûliwa. W ten sposób doszliômy do zagadnienia kupna monitora. Przed zakupem monitora niestandardowego, warto zapytaê sië, czy rzeczywiôcie wymagasz wiëkszych rozdzielczoôci. Kupowanie takich monitorów doradzam tylko uûytkownikom twardych dysków, gdyû dogrywanie Workbencha z dyskietki (lub kopiowanie sterowników nowych monitorów na kaûdâ dyskietkë roboczâ) mija sië z celem. Wreszcie ostatni drobiazg - iloôê dostëpnej pamiëci Chip i Fast. Ekran o rozdzielczoôci 640x480 zabiera dwukrotnie wiëcej oamiëci niû poczciwy Pal Hires, stâd trzeba mieê minimum 2 MB (w praktyce lepiej 3-6 MB) na wiëkszy ekran, bufor dysku twardego oraz dane systemowe. Same sterowniki monitora teû zabiorâ kilkadziesiât KB pamiëci. Kilka sîów o trybie Productivity - moûe on byê wyôwietlany jedynie w 4 kolorach z palety 64, stâd jego zastosowanie ogranicza sië raczej do tekstu, programów, czy prostego DTP tekstowego. Bie nadaje sië natomiast do obróbki ûadnej grafiki, gier, itp. Posiadacze Amig 500/500+/600/2000 z systemem ECS i ROMem 2.0 mogâ teraz wybraê miëdzy monitorem VGA, Multisync i A2024. Zdecydowanie najgorszy jest pierwszy wybór, gdyû na takim monitorze nie bëdzie moûliwe uruchomienie czëôci oprogramowania - 4 kolory to zdecydowanie za maîo, nawet dla programistów anty-graficznych. Jedynym plusem takiego zakupu jest wzglëdnie niska cena (np. uûywany VGA mono) lub planowanie kupna karty graficznej, ewentualnie nowego komputera z systemem AGA. Kupienie monitora Multisync jest znacznie lepszâ alternatywâ, jednak jego cena wynosi minimum 19 mln, co raczej skîania do zmiany sprzëtu na AGA plus monitor VGA. Na monitorze tym moûemy korzystaê z wszystkich trybów graficznych (PAL, NTSC, Productivity), jednak bez trybów A2024. Wreszcie ostatnia, najbardziej sensowna propozycja - kupno monitora 2024. Monitory tego typu pozwalajâ na uûycie bardzo wysokich rozdzielczoôci - 1024x1240 bez przeplotu (obraz jest wyjâtkowo dobrej jakoôci, nie drga), jednak podobnie jak Productivity tylko w 4 kolorach. Produkowane sâ tylko w wersjach czarno-biaîych, z przeznaczeniem do profesjonalnych prac z DTP i CADem. Poza trybami 2024 monitor ten pokazuje równieû wszystkie pozostaîe tryby graficzne Amigi, oczywiôcie w odcieniach szaroôci. Wprawdzie monitory te nie sâ juû produkowane (na tak duûâ skalë), jednak wciâû moûna kupiê modele uûywane w cenie podobnej jak VGA mono. Myôlë, ûe dla osób nie zajmujâcych sië grafikâ (kolorowâ) jest to rozwiâzanie najlepsze. Pozostaje jeszcze jeden komputer - Amiga 3000 z wbudowanym Flicker - Fixerem. Tutaj ômiaîo polecam monitor SVGA - bëdzie pokazywaî wszystkie tryby graficzne, we wszystkich rozdzielczoôciach, Karty Flicker - Fixer moûna nawet kupiê do A2000/2500 a nawet do A500 (montowane wewnâtrz komputera), jednak w wiëkszoôci przypadków nie bëdâ poprawnie wyôwietlaê rozdzielczoôci SuperHires, czyli 1224 - 1440 punktów w poziomie. Wreszcie nowe Flicker - Fixery kosztujâ wiëcej niû monitor VGA mono, stâd czësto lepszym rozwiâzaniem jest wymiana caîego komputera np. na A1200/3000/4000 Jak juû wspomnieîem wczeôniej, waûnym kryterium jest posiadany system operacyjny. System 1.3 lub starszy - pozwala jedynie na uûycie telewizora lub monitora standardowego, w zaleûnoôci od wersji komputera PAL lub NTSC. Posiadajâc ten system nie moûna wykorzystaê moûliwoôci ukîadów ECS, w tym nowych rozdzielczoôci. System 1.4 - specjalna wersja przeznaczona dla monitora A2024. Posiadajâc takâ dyskietkë moûesz wykorzystaê dodatkowe tryby monitora A2024. System 2.04 - peîne wykorzystanie ukîadów ECS, wspóîpraca z A2024 (zawsze) i monitorami VGA w trybie Productivity - jednak tylko gdy dodatkowo posiadasz ukîady ECS. System 3.0 - peîne wykorzystanie koôci AGA, dodatkowe sterowniki monitora. W przypadku posiadania AGAty twój komputer bëdzie mógî wyôwietlaê 256 lub 262000 kolorów niezaleûnie od rozdzielczoôci i typu monitora. Posiadacze systemu 3.0 majâ do dyspozycji dwa dodatkowe tryby: Super72 i Euro36. Ten pierwszy wymaga raczej monitora Multisync lub dobrania odpowiedniego SVGA, drugi natomiast czësto jest îapany nawet przez zwykîe 1084 lub telewizor. Czasami wystarczy po prostu wîâczyê monitor dopiero po uruchomieniu komputera, gdyû inaczej nie mogâ sië zsynchronizowaê, pomaga równieû wyîâczenie i wîâczenie monitora lub wrëcz kilkakrotna zamiana dwóch ekranów, jeden w PALu, drugi w Euro na przemian przeîâczane klawiszami prawa_Amiga i M, Tryb Super72 umoûliwia korzystanie z rozdzielczoôci 400x300 i 800x300 bez drgania obrazu, oraz 400x600 i 800x600 z interlacem jak zwykle w 4 kolorach (AGA 256). Euro36 ma rozdzielczoôci identyczne ze zwykîym PALem, jednak wiëksza czëstotliwoôê odchylania pionowego (73 Hz) redukuje drgania obrazu w trybach z przeplotem. Iloôê kolorów tym razem jest standardowa. Trybu Euro36 nie da sië uzyskaê na monitorach typu SVGA. Skoro juû wiesz jaki monitor jest dostëpny na Twoim sprzëcie lub po jego zmianie czy rozbudowie, przedstawiam kilka wskazówek dla posiadaczy ukîadów OCS i ECS: -jeôli nie staê Cië na kupno monitora Multisync i nie chcesz korzystaê z monitorów VGA, polecam kupno uûywanego 1084S lub telewizora z wejôciem Euro. Jest to równieû jedyne rozwiâzanie dla posiadaczy A1000. Jego wadâ jest drganie ekranu w trybach interlace oraz kiepska czytelnoôê ekranu w trybie SuperJires - rozdzielczoôci osiâgalnej jedynie na systemie ECS. -kupienie monitora VGA ma sens tylko w przypadku posiadania dysku twardego, przynajmniej ukîadów ECS oraz minimum 2 MB RAMu. -jeôli jesteô zdecydowany na profesjonalne uûycie komputera, kup monitor SVGA lub lepiej uûywany monitor VGA mono (nawet za ok. 1 mln zî). Ûegnajcie gry, programy graficzne, AMOSy itd., gdyû monitor ten nie wyôwietli trybów PAL i NTSC. Polecam to rozwiâzanie szczególnie osobom planujâcym zakup komputera z ukîadami AGA lub Flicker - Fixerem. -najlepszym rozwiâzaniem jest kupno monitora A2024, jednak jest to monitor czarno-biaîy i dosyê trudno go dostaê (gieîda, wyprzedaû, wyjazd do Niemiec). Zaletâ jest jego doskonaîa jakoôê, bardzo wysoka rozdzielczoôê - nieosiâgalna bez dobrych kart graficznych i moûliwoôê uûycia trybów PAL i NTSC. Monitor ten NIE wymaga ukîadów ECS. -posiadasz A3000? Bez namysîu kupuj monitor SVGA. Wbudowany Flicker - Fixer zamieni wszystkie tryby graficzne na odpowiednie dla takiego monitora - oczywiôcie bez mrugania! Wojciech Czyû